Historia Wielunia

Tadeusz

Bataliony Chłopskie na Ziemi Wieluńskiej i Wieruszowskiej w latach 1940-1945

W miesiącu sierpniu mija 66 lat od powstania pod okupacją niemiecką pierwszych chłopskich oddziałów zbrojnych pod nazwą “Straż Chłopska”. Rok później zaczęto je przekształcać stopniowo w konspiracyjne oddziały wojskowe pod nazwą “Bataliony Chłopskie”.

Były one ściśle związane z podziemnym ruchem ludowym. Pierwsze konspiracyjne zebranie organizacyjne ludowców z przedwojennego Stronnictwa Ludowego na Ziemi Wieluńskiej odbyło się w lutym 1940 roku. Wzięli w nim udział: Piotr Chwaliński z Krzyworzeki, Stanisław Dera z Kniatów, Józef Dudkowski z Bębnowa i Andrzej Kaczmarek z Nowej Wsi. Pierwszy z nich był znanym działaczem ludowym w Polsce. Urodził się w 1888 roku w Krzyworzece. Po ukończeniu Szkoły Elementarnej w wieku 16 lat wyjechał do pracy w Niemczech, Belgii i Holandii. W 1914 roku wrócił do rodzinnej wsi, by objąć gospodarstwo po ojcu. W 1919 r. pełnił funkcję sołtysa. W latach 1919-1939 był prezesem Zarządu Powiatowego, najpierw PSL “Piast”, a od 1931 roku - Stronnictwa Ludowego. Od 1927 roku zasiadał we władzach krajowych PSL i SL. Był posłem na Sejm I i II kadencji w latach 1922-1930. Wiosną 1940 roku działacze przedwojennego Stronnictwa Ludowego zaczęli tworzyć w skali kraju konspiracyjny ruch ludowy pod nazwą “Roch”. Na szczeblu województwa łódzkiego powstało Wojewódzkie Kierownictwo Ruchu Ludowego pod wodzą Stefana Ignara. Na szczeblu powiatu wieluńskiego powołano trójkę kierowniczą w składzie: przewodniczący Piotr Chwaliński ps. “Pszczoła” , Stanisław Dera ps. “Wytrych” i Tomasz Kusiak. Na czele Batalionów Chłopskich w skali kraju, jako komendant, stanął Franciszek Kamiński. Na szczeblu wojewódzkim utworzono okręgi, a na szczeblu powiatowym - obwody. Komendantem Obwodu BCh Wieluń (Obwód nr 4) został mianowany Andrzej Kaczmarek. W 1942 roku w Obwodzie Wieluń utworzono wiele komend gminnych, a wśród nich w Starzenicach, Mokrsku i Skomlinie. W 1942 roku komendy główne BCh i Armii Krajowej porozumiały się o włączeniu oddziałów BCh w struktury Armii Krajowej. Łączenie oddziałów następowało z oporami i trwało do połowy 1944 roku. W całym województwie łódzkim do AK przeszło około 60 procent składu osobowego BCh. Znacznie więcej, bo 90 procent, przeszło w powiecie wieluńskim. Bardzo różny był stopień zespolenia obu rodzajów wojsk konspiracyjnych. W większości gmin żołnierze BCh pod dowództwem swojego oficera lub podoficera stanowili odrębny pododdział, który w każdej chwili mógł odłączyć się od AK i działać pod rozkazami komendanta Obwodu BCh. Były też gminy, w których żołnierze BCh wtopili się w struktury AK i nie stanowili wyodrębnionego pododdziału. W dniu 3 października 1943 roku Piotr Chwaliński zwołał w lesie Smugi k. Wróblewa zebranie 32 działaczy ludowych z Ziemi Wieluńskiej w celu reaktywowania Stronnictwa Ludowego w konspiracji. Zajmowano się tam także Batalionami Chłopskimi. Chwaliński wskazał na plut. pchor. Józefa Biedala, jako przyszłego dowódcę Batalionów Chłopskich na Ziemi Wieluńskiej. Biedal w tym czasie był komendantem samodzielnej organizacji zbrojnej, a mianowicie Związku Walki Podziemnej, działającej poza strukturami AK na Ziemi Wieluńskiej. Wobec aresztowania Andrzeja Karczmarka nowym komendantem Obwodu BCh Wieluń został mianowany Stanisław Dera. Począwszy od 1942 roku w szeregach BCh na Ziemi Wieluńskiej zaczęto tworzyć oddziały do wykonania specjalnych zadań. Do karania konfidentów oddział taki powstał w rejonie Osjakowa, do uwalniania aresztowanych członków BCh - w rejonie Czajkowa i Galewic, a do likwidowania niemieckich żandarmów - w rejonie Mieleszyna. Komenda BCh Wieluń korzystała także z pomocy oddziałów specjalnych BCh działających w powiecie częstochowskim. I tak jesienią 1943 roku 5-osobowa grupa zlikwidowała konfidenta gestapo, będącego postrachem wsi Raciszyn i Lisowice w gminie Działoszyn. Pod koniec 1943 roku następna 9-osobowa grupa, także z obwodu częstochowskiego, udała się do wsi Szczyty też w gminie Działoszyn, by zlikwidować tam hitlerowskiego komisarza. W czasie półgodzinnej nieudanej akcji zginął jeden żołnierz BCh, a dwóch zostało rannych.
Godne uwagi jest wydawanie własnej prasy przez Komendę BCh Wieluń. Andrzej Nowak z Krzyworzeki i Stanisław Chwaliński ps. “Rawski” uruchomili nasłuch radiowy, a Józef Kiełbaska ps. “Kwarc” zdobył maszynę do pisania. Wydawana gazetka formatu A4 miała najpierw nazwę “Przegląd Polityczny”, a następnie “Wolność”. Wychodziła od przełomu lat 1942/ 1945 do końca okupacji. Redagował ją komitet w składzie: Stanisław Dera, komendant Batalionów Chłopskich Obwod Wieluń, Marek Przybył ps. “Koliber”, Józef Kiełbaska, Franciszek Krzemiński PS. “Orkan”, Marian Tyszkiewicz PS. “Gandhi” i Bolesław Galiński ps. “Wschód”. Redakcja mieściła się w schronie w lesie k. wsi Belki gm. Czajków. Pierwsze egzemplarze gazetki zawierały informacje z nasłuchu radiowego; następne – artykuły problemowe i polityczne. Począwszy od lutego 1942 roku w konspiracyjnym ruchu ludowym i ściśle z nim powiązanych Batalionach Chłopskich zaczęły działać kobiety. I tak Celina Dera z Kniatów ps. “Brokatela” prowadziła punkt łączności w zagrodzie Franciszka Dery z tej samej wioski. W swej działalności wyróżniła się odwagą i poświęceniem. W !943 r. została powołana na przewodniczącą Ludowego Związku Kobiet w Obwodzie BCh Wieluń. Inna z kobiet, Stefania Jabłonka z Radoszewic roznosiła prasę w promieniu 20 km. Funkcje łączniczek w obwodzie wieluńskim pełniły wspaniałe kobiety: Łucja Dura, która pracując w Urzędzie Gminy Czastary przekazywała wiadomości uzyskane od Niemców, a osobom poszukiwanym przez gestapo dostarczała fałszywe dowody tożsamości. Żołnierzy BCh zaopatrywała w kartki żywnościowe. Stanisława Skrzypek pracowała jako maszynistka w Komendzie Obwodu. Była poszukiwana przez okupantów. Przez dłuższy czas ukrywała się w schronie zbudowanym przez żołnierzy BCh. Do dnia 1 marca 1944 r. Bataliony Chłopskie na Ziemi Wieluńskiej zaprzysięgły łącznie 1221 żołnierzy, w tym 65 oficerów i 369 podoficerów. W całym kraju BCh liczyły około 170 tys. żołnierzy, a w województwie łódzkim - około 6700. Dla porównanie Obwód Sieradz liczył 1800 żołnierzy, Obwód łaski – 800 żołnierzy, a łódzki – 160 żołnierzy. W połowie 1944 roku w wyniku akcji scaleniowej większość wieluńskich żołnierzy BCh została podporządkowana pod komendanta Obwodu AK Wieluń. Pod wyłącznymi rozkazami komendanta Obwodu BCh Wieluń pozostało 122 żołnierzy. Wieluńscy żołnierze BCh szczególnie uaktywnili się w ostatnich dniach niemieckiej okupacji. Podjęli akcję rozbrajania uciekających żołnierzy niemieckich. W wyniku tych działań poległo 10 członków tej organizacji. Po wyzwoleniu Ziemi Wieluńskiej przez Armię Czerwoną spod niemieckiej okupacji żołnierze BCh zaczęli tworzyć Milicję Obywatelską.

Narcyz Klatka

Piotr Chwaliński z Krzyworzeki.

Numer: 30(375) z dnia: 2006-07-26
Ilustrowany Tygodnik Powiatowy
[link widoczny dla zalogowanych]

Morgoth

Kilka ciekawych zdjęć, podobno autorstwa Stanisława Dery:

[link widoczny dla zalogowanych]